İstanbul'daki gıdalarda yüksek pestisit çıkması ne anlama geliyor?

Greenpeace araştırmasında İstanbul'da beş zincir marketin mağazalarından ve farklı semt pazarlarından alınan yiyecekler uluslararası akreditasyona sahip bir laboratuvarda incelendi.

İncelenen her üç ürünün birinde, Türkiye'deki yönetmeliğe aykırı kalıntılar tespit edildi.

Ruhsatsız pestisit kullanılan ürün oranı da yüzde 33 oldu.

Çalışma kapsamında biber, domates, elma, salatalık gibi 14 tür sebze ve meyveden 155 örnek incelendi.

Rapora göre pestisitlerle ilgili en fazla sorun görülen gıdalar arasında salamura yaprak ilk sırada yer aldı. Onu, yeşil sivri biber ve ıspanak izledi.

Tarım ve Orman Bakanlığı denetimlerde mevzuata aykırı pestisit kullanımının tespiti durumunda üreticiye ve gıda işletmecilerine idari yaptırım uyguluyor.

Bakanlık, Aralık 2024'te yaptığı açıklamada, 2021-2023 döneminde Türkiye'de pestisit kalıntı oranının yüzde 35 oranında azaldığını söylemişti.

Greenpeace bakanlığın pestisit analiz sonuçlarını düzenli olarak açıklamasını ve organik-ekolojik üretimin daha fazla desteklenmesini istiyor.

Pestisit neden sağlığa zararlı?

Pestisitin insan sağlığı üzerindeki etkileri akut ve kronik olarak ikiye ayrılıyor.

Akut etkiler, kısa süreli maruz kalındığında ortaya çıkıyor. Bu etkiler kendisini bulantı, kusma, baş ağrısı gibi gösterebiliyor.

Düşük dozlarla fark etmeden uzun süreli pestisite maruz kalmak ise kronik zehirlenmeye yol açabiliyor.

Gıda, içme suyu, solunum, deri teması ve anne sütü gibi yollarla düşük dozlarda pestisite maruz kalmak da mümkün.

Pestisitler solunum yolu hastalıkları, nörolojik rahatsızlıklar, kanser, hormonal ve üreme sistemi bozuklukları gibi birçok sağlık sorununa yol açabiliyor.

Halk sağlığı uzmanı Prof. Dr. Çiğdem Çağlayan, pestisitlerin hormonlar üzerindeki olumsuz etkilerini BBC Türkçe'ye şöyle anlatıyor:

"Özellikle çocuklarda erken ergenliğin ortaya çıktığını görüyoruz. Yani kız çocuklarında ergenlik erken gelişmeye başlıyor, erken yaşta adet görmeye başlıyorlar. Erkeklerde de sperm anormalliklerine neden olabiliyor."

Araştırma sonuçları

Greenpeace Türkiye'nin analizindeki 155 örneğin 49'unda "hormonal sistem bozucu, nörolojik gelişim bozucu, kanserojen ya da üreme sağlığı açısından tehdit oluşturan" en az bir pestisit olduğu tespit edildi.

Bu örneklerin yüzde 90'ında "üreme sağlığı ya da gelişim bozucu karakterde" en az bir pestisit kalıntısı belirlendi.

Raporda öne çıkan başlıklardan biri de PFAS (perflorlu ve poliflorlu alkil maddeler) içeren pestisitler.

Yapılan araştırmalar, bu bileşenlerin çocuk gelişimini olumsuz etkileyebildiğini ve üreme sağlığını bozabileceğini ortaya koyuyor.

Greenpeace Türkiye'nin analiz ettiği örneklerin 67'sinde en az bir PFAS içeren pestisit kalıntısına rastlandı.

İncelenen her 10 gıdanın yaklaşık altısındaysa birden fazla pestisit kalıntısı vardı.

Pestisit nedir?

Pestisitler böcek, yabani ot, sürüngen ve bakterilerin yok edilmesi için kullanılan kimyasallar.

Kentlerde, bahçelerde, parklarda, tarım alanlarında bu "zararlıları" öldürmek için uygulanıyorlar.

Özellikle endüstriyel tarımın yaygınlaşmasıyla birlikte pestisitler üretimde verim artışı için fırsat olarak görülüyor.

BBC Türkçe'ye konuyu değerlendiren gıda yüksek mühendisi Merve Atınç Saral, pestisitlerin tarımda kullanımı sayesinde mevsim dışı meyve ve sebzelere ulaşmanın kolaylaştığını söylüyor.

Saral ayrıca iyi gözüken tarım ürünlerinin tüketiciyi memnun ettiğini, artan pestisit kullanımında bunun da rol oynadığını belirtiyor.

Tarım ve Orman Bakanlığı'nın 2024 istatistiklerine göre Türkiye'de il düzeyinde pestisit kullanımında Adana, Mersin, Antalya ve Manisa başı çekiyor.